Okulöncesi Kavramlar Listesine Göre Hareket Etkinlikleri

  

            Okulöncesi eğitiminde çok önemli bir yer tutan kavram öğretimi bilişsel gelişim açısından son derece önemli bir eğitim bölümüdür. Kavramların bir kısmı algı-motor gelişimi destekleyen eğitim etkinlikleri açısından da çok önemlidir. Çünkü her kavram bir duyu ve algı işlemi sonucu bir çıktı/göstergeye neden olmaktadır. Bu çıktıların/göstergelerin birçoğu da kavramın niteliği ile ilgili olarak motor çıktı/gösterge olabilmektedir.

            Okulöncesi kavramlar listesi incelendiğinde birçok kavramın öğretilmesi ve öğrenilmesinin hareket etkinlikleri aracılığı ile daha kolay olduğu görülmektedir. Hatta bazı kavramların öğrenilmesi neredeyse sadece hareket etkinliği ile mümkün olabilmektedir.

            Bunun yanı sıra kavramları çıkış noktası olarak alındığında ise hareket etkinliklerinin daha fazla çeşitlendirilebileceği görülmektedir. Böylelikle okulöncesi hareket eğitimi etkinliğinde aynı anda üst düzeyde bir bilişsel ve motor gelişim faaliyeti fırsatı ve ortamı da yaratılmış olacaktır.

            Kavramlar listesine baktığımızda aşağıdaki bazı kavramların hareket etkinlikleri için oldukça uygun kavramlar olduğu ve söz konusu bu kavramların hareket etkinlikleri sayesinde de çocuklar tarafından daha kolay öğrenilebileceği açıktır.

            Hareket etkinliğinde kullanılması olası kavramlar;

ü  Boyut ile ilgili kavramlar:

büyük-orta- küçük

ince-kalın   

uzun-kısa

geniş-dar

ü  Miktar ile ilgili kavramlar:

az-çok

ağır-hafif

boş-dolu

tek-çift

bütün-yarım

kalabalık-tenha

ü  Zaman ile ilgili kavramlar

önce-şimdi-sonra

gece-gündüz

sabah-öğle-akşam

dün-bugün-yarın

ü  Mekân ile ilgili kavramlar

uzak-yakın

önünde-arkasında

yukarıda-aşağıda

içinde-dışında

içeri-dışarı

yanında-yakınında

ü  Yön ile ilgili kavramlar

aşağı-yukarı

ön-arka

sağ-sol

ön-arka

geri-ileri

ü  Duyu ile ilgili kavramlar

sıcak-soğuk-ılık

sert-yumuşak

düz-pütürlü

terli-kuru

ü  Duygular ile ilgili kavramlar      

mutlu

      sevinç

      heyecan

      istek

ü  Renkler ile ilgili kavramlar

Kırmızı-sarı-mavi

Turuncu-yeşil-mor

siyah-beyaz

ü  Şekil ile ilgili kavramlar

Kenar-köşe

Daire-üçgen-kare-dikdörtgen

ü  Sayılar ile ilgili kavramlar

1’den 20’ye kadar ritmik sayma

1’den 9’a kadar rakamları tanıma

1’den 10’a kadar sayıdaki nesneler ile eksiltme, arttırma yapma

ü  Diğer kavramlar

aynı-farklı-benzer

eski-yeni

yaşlı-genç

açık-kapalı

hızlı-yavaş

hareketli-hareketsiz

düzenli-düzensiz

kolay-zor

Algı-Motor Gelişim Özelliklerine Göre Hareket Etkinlikleri

· Mekân Farkındalığına Göre: Uzunlamasına, yanlamasına, altında, üstünde, köşesinde algısına göre hareket etmeyi/ettirmeyi gerektiren hareket ve oyun etkinlikleri.

· Hız Farkındalığına Göre: Hızlı, çok hızlı, yavaş, çok yavaş hareket etmeyi/ettirmeyi gerektiren hareket ve oyun etkinlikleri.

· Yön Farkındalığına Göre: …e, a doğru, düz, değişik yönlere hareket etmeyi/ettirmeyi gerektiren hareket ve oyun etkinlikleri. 

· Zamana Farkındalığına Göre: Kısa sürede, çok kısa sürede, hareket eden diğer bir nesne veya duruma göre hareket etmeyi/ettirmeyi gerektiren hareket ve oyun etkinlikleri.

· Yan Farkındalığına Göre: …nin, nın yanına, yakınına, yanında, Sağında, Solunda hareket etmeyi/ettirmeyi gerektiren oyun ve fiziki etkinlikler.

· Mesafeye Göre: Uzak, Uzağa, Kısa, Çok Kısa hareket etmeyi/ettirmeyi gerektiren oyun ve fiziki etkinlikler.

· Beden Farkındalığına Göre: Baş, Gövde, El, Ayak, Bacaklar, Kollar v.b temalar aracılığı ile; hareket ederken uzuvları kullanmaya bağlı farkına varma, hissetme, ayırt etme özelliklerini hareket ederek/hareket ettirerek geliştirmeyi gerektiren oyun ve fiziki etkinlikler. 

Müzik, Ritm, Hayvan Taklitleri ve Hareket Eğitimi

Müzik ve Ritm Eşliğinde Hareket Etkinlikleri

Müzik eşliğinde temel ritmlere uygun ritmik hareketler gerçekleştirme etkinlikleri, basit şarkılı oyunlar (rontlar), temel ritmler ve hızları yavaşlatılmış temel ritmlere uygun hareketler, Basit dans adımları gerçekleştirme, ritmik seslere uygun serbest veya yönergeler uygun adımlamalar, dönmeler, sıçramalar yapabilme.

Hikâyelendirilmiş ve içinde müzikal ritmler olan şarkılara basit ama sürdürülebilir hareketler ile katılmalar. Vurmalı çalgılara uyumlu ve ardışık sesler çıkarma, çıkarılan seslere lokal veya genel basit hareketler ile katılma.

Temel hareket becerilerinde ritm yakalayabilme (aynı hareket becerisini periyodik aralıklar ile sürdürebilme, birden fazla hareketi akış halinde sürdürebilme. 

Hayvan Taklitlerine Göre Hareket Etkinlikleri          

Kanguru sıçraması, Kurbağa sıçraması, Yengeç yürüyüşü, Ayı Yürüyüşü, Tavşan sıçraması, Leylek duruşu, Fil yürüyüşü, Penguen Yürüyüşü v.b hayvan taklitlerini esas alan ve öykünmeci hareket etkinlikleri. 

Hareket Eğitimi Etkinlikleri İçin Araç, Gereç ve Bazı Materyaller

Okulöncesi oyun ve hareket etkinliklerinde uygulama kolaylığı ve çeşitliliği sağlayacak en önemli çıkış noktalarından birisi de araç ve gereçlerden hareket etmektir. Araç kullanmayı gerektiren ve araçtan yararlanmayı gerektiren hareket etkinlikleri çeşitli oyun ve hareket etkinlik olanakları sağlayacaktır.

Buradaki en önemli koşul araçların ve araçtaki durumun çocukların içinde bulundukları motor gelişim dönem ve evresine uygun olmasıdır.

Bu araç, gereç ve materyaller genel olarak;

·      Değişik ebat ve ağırlıkta toplar

·      Balonlar

·      İpler-Lastikler

·      Değişik ebat ve ağırlıkta boş ve su dolu şişeler

·      Çemberler (hula-hoplar)

·      Cimnastik minderleri

·      Ahşap veya plastik cimnastik sopaları

·      Değişik yükseklikte platformlar

·      Denge sırası

·      Asılma-Sallanma platformları

·      Sarkaç ip

·      Sarkaç merdivenler

·      Tırmanma parmaklıkları

·      Kay-kaylar

·      Altından, üstünden, çevresinden geçmeye uygun engeller ve yapılar

·      Slalomlar

·      Kaldırma, taşıma, itme ve çekmeye için uygun materyaller

·      Merdiven ve bordürler

·      Ahşap tahta bloklar

·      Vb. materyallerden oluşur. 

Uyaranlara Göre Hareket Etkinlikleri

Okulöncesi hareket eğitiminde işitsel, görsel ve dokunsal uyaranların kullanılmasının önemli ve öncelikli olduğu unutulmamalıdır. Uyaranların algılanması, değerlendirilmesi ve kodlanmış motor davranış şeklinde çıktıya dönüştürülmesi çocukların algısal motor gelişimini destekleyen dolayısı ile de hızlı düşünme ve doğru karar verme ile ilgili bilişsel gelişimlerine olumlu katkı sağlayan etkinliklerdir.

İşitsel Uyaranlar ile Hareket Etkinlikleri

Yer değiştirme, dengeleme ve nesne kontrolü gerektiren hareketlerin işitsel uyaranlar ile gerçekleştirilmesinin sağlanmasıdır. İşitsel uyaran denilen algı bir sesin duyu organı olan kulak yolu ile alınıp işlenmesine yani algılanmasına dayalı olarak başlatılan eylemliliği ifade eder. İşitsel (akustik) uyaranlar herhangi bir sesi algılamanın geliştirilmesi yanında, bir hareketi söz konusu ses algılaması sonucunda en kısa sürede gerçekleştirmeyi (reaksiyonu)amaçlar.

Düdük sesi, davul sesi, el çırpma sesi, zil sesi gibi herhangi bir ses ve bu sesin algılanmasının sağlanması ve bu sese bağlı olarak istenilen hareketi en kısa sürede gerçekleştirmeyi amaçlayan oyun ve hareket etkinlikleri bu kapsamda düşünülmelidir.

Örneğin “el çırpma sesi” koşmak, “düdük sesi” ile durmak gibi.

ü          Görsel Uyaranlar ile Hareket Etkinlikleri

Harekete geçmenin, hareketi geçmeyi gerektirecek bir uyarıyı göz ile (optik olarak) algılamaya dayalı uyaranları ifade eder.  Birçok oyun ve hareketi içeren etkinliklerin ne zaman ve nasıl yapılacağın tamamen görme organına bağlı olarak gerçekleşmesidir. Burada duyu göz ile sağlanır. Algılama ve değerlendirme işleminin başlangıcı görme yetisidir.

Renk, ışık, nesnenin hareketi, kendi dışındaki bir kişinin hareketi yani harekete geçmenin herhangi bir görme uyaranına bağlı olduğu tüm oyun ve hareket etkinlikleri görsel uyaranların kullanılmasını ve geliştirilmesini içerir.

 Örneğin “kol havada” işareti ile koşmak, “kol aşağıda işareti” durmak gibi.

ü          Dokunsal Uyaranlar ile Hareket Etkinlikleri

Uyaranın  (duyunun) ten yolu ile alınarak algılanması ve bu algılama sonucu gereken davranışı gerçekleştirmesidir. Kullanım alanı çocukların birbirine dokunarak harekete başlamayı veya durmayı ve/veya hareketi değiştirmeyi içeren etkinlikleri kapsar. Buradaki esas nokta gereken hareketin gerçekleşmesi için dokunma hissinin alınıp, algılanması ve gereken hareketin gerçekleştirilmesinin sağlanmasıdır.

Bir nesnenin (hareket eden bir nesneye temas, uzun bir ipe temas ederek doğrultusunu belirleme, arkadaşına temas ederek yönünü tayin etme kendisine dokunularak dokunmanın yönergesine göre ilerleme, dönme veya durma gibi vücuda temasına dayalı hareketleri içeren oyun ve etkinlikler dokunsal uyaranların kullanıldığı faaliyetlerdir.

Sıcaklık, soğukluk, su ile temas, eşli hareketler genel olarak dokunsal uyaranların etkin olarak kullanıldığı oyun ve hareket etkinliklerdir.

Özellikle görsel uyaranlar başta olmak üzere, işitsel uyaranları kısıtlayarak gerçekleştirilen etkinliklerde dokunsal uyaranlar daha etkin şekilde kullanılmaktadır. Örneğin “körebe” oyunu ya da “göz kapalı dokunarak hedef bulma” oyunları bu bağlamda düşünülebilir.

Bir kişinin, başka bir kişiye veya bir nesneye dokunarak ve/veya kişi ve nesnelerin söz konusu kişiye dokunulmasının sağlanarak planlanacak oyun ve hareket etkinliklerinin hepsinde dokunsal uyaranlar kullanılıyor demektir. Örneğin beline veya koltuk altından geçirilerek göğsüne lastik ip bağlanmış bir çocuğun arkadaki arkadaşının lastik ipi sağa veya sola çektiğinde çekilen tarafa dönmesi gibi. 

Hareketlerin Etkinliklere Transferi

Nesne Kontrolü Gerektiren Hareketlerin Etkinliklere Transferi;

·      Atma ve Tutma Etkinlikleri (Değişik ebat ve ağırlıkta topları atma ve tutma, aşağıdan yukarı ve yukarıdan atma, aşağıdan geleni ve yukarıdan geleni tutma, tek el ve çift el atma tutma, değişik uygun nesneleri atma ve tutma v. b)

·      Nesneyi Zıplatma (Sektirme) Etkinlikleri (Çift el ve tek el sektirme, ritmik sektirme, değişik hız ve tempolarda sektirme, yürüyerek ve koşarak sektirme v. b)

·      Yakalama Etkinlikleri (Yerden ve havadan değişik hızlardaki ve yönlerdeki nesneleri yakalama)

·      Tekmeleme, Vurma Etkinlikleri (Değişik hız ve yönlerdeki hareketsiz ve hareketli nesnelere=uygun toplara ayak kullanarak vurma)

·      Yuvarlama, Durdurma Etkinlikleri (El ve ayak ile değişik ebat ve ağırlıktaki, değişik hızlarda ve yönlerden gelen nesneleri=topları durdurma ve yuvarlama).

·      El ve Ayakla Nesneye Yön Verme Etkinlikleri (El ve ayak ile yerden ve havadan gelen nesnelerin, nesneleri durdurmadan yönünü değiştirme)

·      Uzun Saplı Bir Araçla Vurma ve/veya Raketle Vurma Etkinlikleri (Cimnastik sopası, beyzbol sopası, tenis ve masa tenisi raketlerini kullanarak değişik açılardan gelen uygun nesnelere vurma)

·      Vole Etkinlikleri (Önden, yandan değişik açılardan gelen uygun nesnelere=toplara havada iken vurma).

Yer Değiştirme Hareketlerinin Etkinliklere Transferi;

·      Yürüme Etkinlikleri (Değişik hızlarda yürüme, parmak ucunda yürüme, topuklarda yürüme, geri geri yürüme, hayvan taklitleri ile yürüme, eğimli düzlemlerde yürüme, ritmik yürüme, denge tahtasında yürüme v. b).

·      Koşma Etkinlikleri (Değişik hızlarda koşma, ritmik koşma, değişik yönlere koşma, zik-zak koşma, slalomlar arasından koşma, diz çekerek koşma, değişik duruşlardan hareketle koşma v. b).

·      Atlama Etkinlikleri (Tek ve çift ayak atlama, değişik mesafelere atlama, değişik yüksekliklerden atlama v. b).

·      Sıçrama Etkinlikleri (Değişik yüksekliklerde sıçrama, değişik yüksek platformlara sıçrama, tek ve çift ayak sıçrama, diz çekerek sıçrama, değişik vücut pozisyonları alarak sıçrama v. b).

·      Sıçramalı Atlayış Etkinlikleri (Tek ve çift ayak sıçramalı atlayış, uzağa sıçramalı atlayış, ritmik sıçramalı atlayış, engeller üzerinden sıçramalı atlayış, v.b).

·      Galop Etkinlikleri (Çeşitli mesafe ve hızlarda galop, eşli galoplar, senkronize galoplar)

·      Kayma Etkinlikleri (Aşağı kayma, yukarı kayarak tırmanma, düzlemde kayma v.b)

·      Yuvarlanma Etkinlikleri (Yanlara yuvarlanma, ağaç=tomruk gibi yuvarlanma, öne yuvarlanma, geriye yuvarlanma, sağ ve sol omuz yönünde yuvarlanma).

·      Tırmanma Etkinlikleri (Değişik düzlemlerde yukarı tırmanma, el ve kolları daha yoğun kullanarak tırmanma, bacakları yoğun olarak tırmanma, parmaklık ve cimnastik sırasında tırmanma).

Yukarıda yer alan tüm temel hareket becerileri çocuklar tarafından olabildiğince farklı eğitim ortamlarında farklı hız ve düzeylerde gerçekleştirilmesi gerekir. Bunu belirleyecek olan çocukların motor gelişim alanı açısından içinde bulundukları gelişim düzeyleridir. Söz konusu bu hareket becerileri okulöncesi motor gelişim dönemline ilişkin olarak temel hareketler dönemi içinde yer alan başlangıç evresi, ilk evre ve olgunluk evresi düzeyinde hareket etkinlikleri aracılığı ile gerçekleştirilmeleri sağlanmalıdır.  

Örneğin küçük top ile ilgili tutma hareketine gerçekleştirilmesi başlangıç düzeyinde ellerin ve parmakların çok etkili olamayacağı şekilde kolları ve gerektiğinde vücudu da kullanarak gerçekleştirilirken, aynı hareket ilk evre düzeyinde vücudu kullanma ihtiyacı söz konusu olmadan da gerçekleştirilebilir. Olgunluk evresinde ise tutma becerisi tamamen ellerin kullanıldığı şekilde beceri düzeyi daha yüksek olarak gerçekleştirilebilecektir. 

Motor kazanımlara ilişkin göstergeler incelendiğinde söz konusu göstergelerin (ki bunlar hareket uygulamalarıdır) hangi düzeylerde  gerçekleştirilmesi gereği motor gelişim dönemi evresine göre öğretmen tarafından değerlendirilecek ve istenecek iken, ne biçimde gerçekleştirileceği de yine öğretmenin alan bilgi ve becerisi ile ilgilidir..  

Örneğin yer değiştirme hareketlerini yapar kazanımına ilişkin, yönergeler doğrultusunda yürür göstergesindeki yürüme hareketinin,  

·      Parmak ucunda yürüme

·      Ayak topuğunda yürüme

·      Ritmik yürüme

·      Geri, geri yürüme

·      Çizgi üstünde yürüme

·      Dizleri bükmeden yürüme

·      Sınırlandırılmış noktalara basarak yürüme

·      Hayvan taklitleri ile yürüme şeklinde olacağının kararı ve değerlendirmesi hareket etkinliğinin içeriği ve niteliği ile ilgili olup tamamen okulöncesi öğretmenin hazırlayacağı hareket etkinlikleri çeşitliliği ile ilgili olacaktır.

Okulöncesi Eğitiminde Hareket Etkinlikleri İçeriği

Eğitim programına göre hareket etkinliğinin amacı çocukların temel hareket becerilerini geliştirerek öncelikle motor gelişimlerini dolayısı ile de onun aracılığı ile de diğer gelişim alanlarına katkıda bulunmayı sağlamak olarak belirtilmiştir.

            Okulöncesi eğitim programının belirttiği üzere hareket etkinliği, çocukların fiziksel ve motor yeterliliklerinin, algısal motor gelişimlerinin ve hareket becerilerinin geliştirilmesini içeren etkinliklerdir.

Hareket Türleri, Çeşitleri ve Uygulamaları: İnsanın anne karnından başlayarak, özellikle doğumdan sonra yaşamını sürdürebilmesi için gerçekleştirmek zorunda kaldığı ve gerçekleştirdiği ölçüde yaşamını daha iyi ve sağlıklı kılan hareketlerin tümü üç tür ve bunlara ilişkin çeşitlerden ibarettir.

Bu hareketlere sonrandan geliştirilecek ve çeşitlendirilecek tüm hareket ve hareket becerilerinin önceli ve esası olması bakımından ve de insan yaşamındaki tüm hareketliliğinin temelini ve esasını oluşturması bakımından “temel hareket becerileri” denmiştir. Bunlar,

              

              Denge hareketleri

·      Eğilme

·      Esnetme

·      Düşme-Kalkma

·      Dönme

·      Salınma

·      Ağırlık aktarma

·      Atlama konma

·      Başlama durma

·      Oturuşlar

·      Duruşlar

·      İtme

·      Çekme

     Nesne kontrolü gerektiren hareketler

·      Atma

·      Tutma

·      Fırlatma

·      Çekme

·      İtme

·      Asılma

·      Bastırma

·      Çevirme

·      Döndürme

·      Yuvarlama

·      Sallama

·      Tekmeleme/ayakla vuruş

·      Durdurma

·      Vole

·      Raket ya da bir nesne kullanarak vurma

     Yer değiştirme hareketleri

·      Emekleme-sürünme

·      Yürüme

·      Koşma

·      Atlama

·      Yuvarlanma

·      Tırmanma

·      Sıçrama

·      Sıçramalı atlayış

·      Galop

·      Kayma